Toegegeven, ik kan best snel geëmotioneerd raken. De Titanic kan ik tien keer kijken en even zoveel keer stuk gaan. En ook bij de meeste “I love you” ’s in een serie pink ik een traantje weg. Maar gedrag en emoties in deze tijd…ik weet niet hoe het met jullie zit maar bij mij lijken ze versneld te worden afgespeeld. Deze week was ik boos, om alles wat er überhaupt aan het gebeuren is. Inclusief de ergernis over mensen die niet doen wat ze aangeraden wordt. ‘An-der-halve meter en niet hamsteren dus, hoe moeilijk kan het zijn!” hoorde ik mezelf geïrriteerd roepen. En vele social media posts deden hierin met mij mee. Oprecht bedroefd ook was ik over sommige ondernemersverhalen, die prachtige bedrijven die genoodzaakt zijn te sluiten of om mensen te ontslaan. Van de week was dinsdag echt mijn off-day wat verdriet betreft. Bezorgd voor de mensen om mij heen, met name degenen in ‘De Risicogroep’ ofwel mijn ouders, en kwetsbare familieleden en vrienden. Bang voor de toekomst. Hoe ziet deze eruit en zullen wij dit zelf wel financieel redden met al die afzeggingen van opdrachten? En blijdschap in de vorm van lachende tranen (samen klappen voor de zorg, steunende toespraken van politici) en trots op ieders creatieve oplossingen en mijn eigen lijstjes van werkgerelateerde zaken die nog wel kunnen en lieve berichten van opdrachtgevers.
Wat een achtbaan. Maar hoe komt het er in deze tijd zo veel intense emoties zijn? En wat is eigenlijk het doel van al die uitingen van emotie?
Doel van emoties en expressief gedrag
Emoties hebben een functie die van wezenlijk belang is voor mensen en dieren. Ze wijzen ons op onze behoeften en zijn daarmee de belangrijkste drijfveer voor ons gedrag. Psycholoog Nico Frijda, die wordt beschouwd als de grondlegger van het onderzoek naar emotie, beschreef emoties in zijn boek “The Emotions” als “behartiger van belangen van een persoon. Niet als irrationele, maar als functionele krachten.” Hij legt in dit boek uit dat emoties leiden tot expressief gedrag, dat veelal gericht is op het in standhouden van de relatie met anderen of om het gedrag van anderen te beïnvloeden. Hij benadrukt het functionele van die uiting.
Een voorbeeld. De uitdrukking van walging (stel je die maar eens voor) zorgt voor vermindering van zintuiglijk contact met onsmakelijke stoffen in de mond en zo mogelijk voor uitstoting. Behoefte (iets smakelijks eten) leidt in de situatie dat je iets onsmakelijks eet dus naar een emotie (walging) en tot mogelijk bijpassend gedrag (uitspugen). Nog een voorbeeld uit zijn boek. De expressie ‘vastberadenheid’ geeft je door je behoefte aan bijvoorbeeld veiligheid de mogelijkheid om tot actie over te gaan door het mobiliseren van je spierkracht. Dat geldt ook voor emotie uitingen zoals stampvoeten dat opvallende gelijkenis vertoont met bluf- en dreiggedrag bij dieren. Het zijn daar intimiderende vormen van machtsvertoon, een roep naar aandacht. Tot slot verdriet als voorbeeld. De uiterlijke kenmerken van het stille, passieve verdriet zijn bijvoorbeeld de afgezakte mondhoeken door verlaagde spierspanning, de passiviteit en de neergeslagen ogen het resultaat van gebrek aan activiteit en, meer in het bijzonder, gebrek aan belangstelling. Even niks meer kunnen dus.
Intensiteit van emoties
Tot zo ver het nut van emoties uitgelegd. En hoe komt het dat er in heftige periodes zoals deze zo veel emoties tegelijk zijn? Ook dat heeft volgens Nico Frijda te maken met de belangen achter de emoties en het gedrag. Hij noemt daarbij een aantal factoren die de intensiteit van de emotie beïnvloeden wanneer zich een potentieel emotionele gebeurtenis voordoet.
De ernst van de gebeurtenis (en daarmee de grootte van de impact) heeft invloed op de intensiteit van je emotie en de nabijheid in plaats of tijd van de gebeurtenis. Is de Coronacrisis ernstig, gebeurt het nu en in je nabijheid? Drie keer ja zou ik zeggen. Daarnaast tellen onzekerheid en beheersbaarheid mee. Heb jij invloed, kun jij dit alles beheersen? Tot op zekere hoogte misschien wel, op jouw eigen directe omgeving, maar hoe zit dat op een groter niveau? Onbeheersbaarheid verergert wat er al is en passief moeten afwachten hoe nare gebeurtenissen zich ontwikkelen kan ondraaglijk zijn. Ook gedachten en associaties tellen mee. Als je je levendig kunt voorstellen wat er zou kunnen gebeuren, kunnen emoties versterken. Zo blijkt uit onderzoek dat prestatieverslechtering bij examenvrees voornamelijk veroorzaakt wordt door de zorgelijke gedachten rondom dat examen. Dat geldt overigens twee kanten op, dus zowel bij doemdenken (verdrietige emoties worden dan erger) als het bedenken van nieuwe kansen waarin juist een positieve emotie intenser wordt. Tot slot zijn ook de toestand van de persoon met emotie van belang voor de intensiteit van de emotie en of er meerdere gebeurtenissen opeenvolgend spelen. Persoonlijke aspecten dus.
Dus realiseer je dat je niet de enige bent met al die emoties in onzekere tijden maar dat ze ook nog eens heel erg logisch zijn. Ze hebben een functie. En als je er over wilt sparren, laat me weten. E-coachen, online contact en bellen kan gewoon (blij!)