Als ik het lokaal in loop, valt het stil en kijken zestien paar ogen me afwachtend aan. De stilte gaat over in geroezemoes waar een sissend ‘een nieuwe juf’ bovenuit klinkt. Ik voel dat ik van top tot teen word opgenomen en neem plaats op de kruk die klaar staat. Het valt me op dat een meisje in een groepje vooraan strak naar voren blikt. Haar enorme bos krullen hangt voor haar donkere ogen en haar armen houdt ze over elkaar gekruist. Zal ik ze straks een beetje in beweging kunnen krijgen?

Vandaag sta ik een ochtend voor de klas. Een bliksemstage noemen ze het, een manier om basisschool leerlingen te laten ontdekken wat voor sectoren en beroepen er bestaan. Zodat ze zich een voorstelling kunnen maken bij wat ze later willen worden. En ik weet nog als de dag van gisteren hoe lastig het was toen ik in hun schoenen stond. Dus draag ik graag bij aan dit project.

‘Wat is het leukste uit groep 8?’ begin ik mijn verhaal. Een mix van ‘schoolkamp’ en ‘de musical’ zijn de antwoorden en ik heb in ieder geval mijn richting te pakken. Ik vertel de kinderen dat ik door de musical vanaf mijn 12e al naar de toneelschool wilde omdat ik het leuk vond om mensen verhalen te vertellen en ze te laten nadenken.
‘Ik vind de musical stom’, mompelt een jongen linksachter in de klas terwijl hij achterover gaat zitten.
‘Tsss, ik niet.’ Het meisje naast hem kijkt hem geïrriteerd aan.
Prima, er is contact.

‘Omdat ik rekenen ook heel leuk vond, twijfelde ik later of ik bedrijfseconomie zou gaan studeren.’
‘Dat is dus echt iets heel anders. Dat is toch raar?’ Komt een vraag vanuit rechts.
‘Echt niet, ik word voetballer en rapper’, oppert een dame midden achterin.
‘En ik voetballer en journalist’, valt een ander haar bij.
Ik vervolg mijn verhaal. Van het vijftien jaar leiding geven (‘Wauw, bent u rijk?’) naar het zelfstandig ondernemerschap (‘Alleen? Dat is toch zielig?’) komen we naar de reden waarom ik nu hier ben.

Er is inmiddels interactie genoeg maar er is nu wel actie nodig. Een jongentje linksachter ‘Ik heb ADHD en ik moet nu bewegen’ jongleert inmiddels met zijn wiebelkussen en een groepje meisjes begint over iets heel anders te praten. Het is tijd voor de eerste opdracht, dus ik besluit ze aan het werk te zetten.

‘Ik ga jullie leren coachen.’
‘Dat is mensen beter later worden en motiveren toch?’ Schot in de roos.
‘Soms voel je je zo’, illustreer ik ze een deel van mijn werk met een plaatje dat ik wel vaker gebruik. ‘Wat zie je hier?’
‘Iemand zijn gedachten zitten in de knoop en de ander ruimte het op?’ Zegt het rapper-voetbal meisje.
“Ja man het is helemaal gekreukeld in dat hoofd.’ Vult iemand haar aan.
Ik ga steeds meer van deze kinderen houden.

In twee rondes gaan ze aan de slag door elkaar vragen te stellen. De eerste ronde blijkt ‘vet makkelijk’ te zijn maar dat was ook wel een beetje vooropgezet natuurlijk. Maak tweetallen en degene die van jullie de coach is, moet er achter komen wat de ander in het paasweekend heeft gedaan. In vijf minuten zijn we er doorheen maar de tweede ronde is een stapje lastiger. Ze moeten opstaan en nieuwe tweetallen maken. Nu vertel je jouw klasgenoot over iets wat je lastig vindt. Iets waar je echt niet zelf uitkomt. En jouw ‘coach’ gaat je helpen door alleen maar vragen te stellen. En het is verboden om adviezen te geven.

Het maken van duo’s gaat de tweede keer niet zo makkelijk als ik had gehoopt. Het meisje met de bos krullen blijft alleen over.
‘Ze willen niet met mij maar dat maakt niet uit’, fluistert ze zonder dat ze me aankijkt. Omdat ze met een oneven aantal zijn, improviseer ik een drietal en breng ik haar onder bij twee meiden. Terwijl ik de klas rondloop, houd ik haar met een schuine blik in de gaten. Het lijkt goed te gaan. En daar gaan ze. Ik luister mee en de ene na de andere kwestie komt voorbij:
Waarom is een pizzadoos vierkant en niet rond?
Waarom bestaat plastic als we er van af willen?
Waarom leven wij?
Soms is het lastig om geen adviezen te geven en staan we stil bij de gestelde coachvragen. Ja wat denk je zelf? Is dat nou een vraag of een advies?

Het gaat verbazingwekkend goed. ‘Wat zou er gebeuren als …’ ‘Heb je wel eens geprobeerd om…’ en ‘Wat vind jij van …’. De ene na de andere prachtige vraag komt door. Als het te hilarisch wordt (‘Waarom heb jij schoenen?’ ‘Waarom heb jij flaporen?’) is het tijd voor een afronding. Met moeite krijg ik ze weer stil maar dan komt de echte vraag. Ik neem plaats op de kruk en kijk de klas rond.

‘Als jouw coach jou een vraag stelt, terwijl jij die lastige vraag in jouw rommelige hoofd hebt, wat gebeurt er dan met jou?’ Zeventien vingers schieten de lucht in. De een nog hoger dan de ander. Ik schakel snel naar degene die de eerste was en knik naar haar met een glimlach. Ze schuift haar bos krullen opzij en ze antwoordt hardop.
‘Juf, wij zeiden in ons groepje dat je er van gaat nadenken en dan zijn je gedachten minder in de knoop.’

Zo, volwassenen, en nu jullie weer.

Deze foto nam ik vorig jaar, tijdens de zomervakantie op een Spaanse boulevard. En behalve het feit dat ik blij word van de situatie (pre-corona onbevangen door een zonnig buitenlands stadje lopen) is er nog een reden waarom het beeld me opviel.

Het is namelijk geen verbodsbord, terwijl we in een vergelijkbare situatie toch vaak wél dat bord met de rode rand zien. Het effect op mij van dit blauwe bord was positiever dan wanneer ik ‘verboden te fietsen’ had gezien.

Hoe je tijdens je vakantie nog met je vak bezig bent. Want zoals mijn vriend als kok en horecaman altijd automatisch let op hoe men in restaurants borden opmaakt, bedient en afruimt, ben ik vanzelf gefocust op gedrag en wat mensen motiveert. En ik blog er graag over.

Motiveren door te zeggen hoe het wel moet werkt vaak beter dan zeggen wat er niet mag, weten ze ook bij het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid. 

Zo is op hun website veel te lezen over de aanpak bij voorlichtingscampagnes door juist het gewenste gedrag te laten zien. Dus, zoals ze zelf als voorbeeld geven over de bewezen effectiviteit van voorlichtingscampagnes: zeg niet “Als je eerst alcohol drinkt en dan rijdt, ben je een stomme idioot”. Maar wel: “100% BOB, 0% op.”

En dat is dan weer een leuke combinatie met mijn foto. 

Etherdiscipline.

Ik lees de zojuist binnen gekomen mail door en scroll terug naar het woord dat meteen mijn blik vangt.  Ja, het staat er toch echt, in antwoord op mijn vraag ‘Wat is volgens jou het belangrijkste dat dit team zou moeten aanpakken op het gebied van communicatie en samenwerken?’

Grinnikend lees ik verder. Als fan van Wie is de mol kan ik me zo voorstellen wat hij bedoelt maar dit is wel een interessante woordkeus. De mail is afkomstig van een medewerker van wie ik de leidinggevende onlangs sprak. De manager nam contact met mij op omdat het team niet lekker liep. ‘Ik kan er de vinger niet op leggen, maar de afstemming onderling loopt niet goed.  En soms lijkt het alleen wel alsof er meer tijd wordt besteed aan brandjes blussen dan aan het echte werken’. 

Aan de start van een ontwikkeltraject stel ik niet alleen vragen aan de manager. Juist niet.  Ik inventariseer vooral bij teamleden waar zij last hebben. Gelukkig illustreerde deze medewerker met voorbeelden de slechte etherdiscipline. Hier kan ik wat mee in het ontwerp van de eerste teamdag komende maand. Benieuwd waar de andere teamleden mee komen.

Hoewel e-coachen al een van mijn activiteiten was, was ik aan het begin van de Coronacrisis nog behoorlijk sceptisch over online trainen, intervisie en modereren. Hoe zou dat nou kunnen werken? Geen echt oogcontact met elkaar, niet het ‘gedoe in de groep’ kunnen ervaren en daar dan weer op inspelen als trainer, het missen van de interactie tussen teamleden of deelnemers, waar toch echt de kracht van een training in kan zitten….

Ondernemen en ondergaan

Ik dacht er eens goed maar eigenlijk kort over na. En toen kwam de ondernemer in mij naar boven: Niets doen is geen optie. We gaan het gewoon proberen, risico nemen hoort erbij, aan de slag! En aan de slag ging ik. Ik vulde mijn door de Coronacrisis voor 80% leeggeveegde agenda met deelnemen aan online trainingen over online trainen, zoomsessies over virtueel modereren, kennisbijeenkomsten over de technieken en intervisie met collega trainers. En terwijl ik zo zelf weer deelnemer was, leerde ik wat werkte en wat niet. De technieken bleken bijzaak, een kwestie van doen en keuzes maken. Maar de essentie van mijn vak online ervaren, daar was ik naar op zoek. En daar waren de eye-openers. Een vertrouwde sfeer in een groep, durven delen van ervaringen en vragen, humor en luchtigheid, samen uitproberen en leren, persoonlijk en diepgang in gesprekken, het werkte! 

Vroeger of toekomst

En toen was er ineens die week waarin ik zelf online zou coachen, trainen, intervisie begeleiden en modereren. Nou ja, niet echt ineens want ik had zelf natuurlijk ‘ja’ gezegd tegen die opdrachtgevers. Maar het was net alsof het universum had besloten dat als ik dit wilde gaan doen, ik dan maar meteen elke dag wel iets van een virtuele activiteit moest ondernemen. Hup, het diepe in. En wat een onderneming was het. Een week vol gezonde spanning alsof ik weer acht jaar terug in de tijd ging. Of het nou voor 15 young professionals, 30 ondernemers of een coachee met carrière vragen was, alles was weer een beetje wennen, uitvinden en leren. Natuurlijk is het anders en natuurlijk is het wennen. Online gaan sommige dingen juist beter en er zijn ook zaken die gewoon niet gaan. Ik was notabene zelf een van de deelnemers tijdens de online training over online trainen die zei “als een normale training een 10 is, dan is dit een 8.” Maar hee, het kan en zoals een leidinggevende van een team vanochtend zei tijdens de voorbespreking van een teamtraining: dit biedt ook perspectief in combineren van on- en offline voor als het weer wel mag. Ik geloof er echt in dat voor mijn vak hetzelfde geldt als voor het onderwijs. Over vijf jaar waren we toch al veel digitaler geweest. Nieuwe perspectieven en innovatieve ideeën als het er op aan komt; ze horen bij ondernemerschap. De spanning van vroeger en een sprong naar de toekomst. 

Even terug naar de aanleiding van de sprong. Want die is natuurlijk vreselijk. En ik kijk er naar uit om deelnemers gezond en wel weer in het echt te zien. Gelukkig publiceerde de NOBTRA, de Nederlandse Orde van Beroepstrainers (waar ik erkend Nobtra trainer ben), de eerste berichten over het protocol ‘veilig trainen’. Want vanaf 1 juni mogen trainingen tot 30 personen ook weer plaatsvinden. En tot dan blijven we veilig virtueel. 

Toegegeven, ik kan best snel geëmotioneerd raken. De Titanic kan ik tien keer kijken en even zoveel keer stuk gaan. En ook bij de meeste “I love you” ’s in een serie pink ik een traantje weg. Maar gedrag en emoties in deze tijd…ik weet niet hoe het met jullie zit maar bij mij lijken ze versneld te worden afgespeeld. Deze week was ik boos, om alles wat er überhaupt aan het gebeuren is. Inclusief de ergernis over mensen die niet doen wat ze aangeraden wordt. ‘An-der-halve meter en niet hamsteren dus, hoe moeilijk kan het zijn!” hoorde ik mezelf geïrriteerd roepen. En vele social media posts deden hierin met mij mee. Oprecht bedroefd ook was ik over sommige ondernemersverhalen, die prachtige bedrijven die genoodzaakt zijn te sluiten of om mensen te ontslaan. Van de week was dinsdag echt mijn off-day wat verdriet betreft. Bezorgd voor de mensen om mij heen, met name degenen in ‘De Risicogroep’ ofwel mijn ouders, en kwetsbare familieleden en vrienden. Bang voor de toekomst. Hoe ziet deze eruit en zullen wij dit zelf wel financieel redden met al die afzeggingen van opdrachten? En blijdschap in de vorm van lachende tranen (samen klappen voor de zorg, steunende toespraken van politici) en trots op ieders creatieve oplossingen en mijn eigen lijstjes van werkgerelateerde zaken die nog wel kunnen en lieve berichten van opdrachtgevers.

Wat een achtbaan. Maar hoe komt het er in deze tijd zo veel intense emoties zijn? En wat is eigenlijk het doel van al die uitingen van emotie? 

Doel van emoties en expressief gedrag

Emoties hebben een functie die van wezenlijk belang is voor mensen en dieren. Ze wijzen ons op onze behoeften en zijn daarmee de belangrijkste drijfveer voor ons gedrag. Psycholoog Nico Frijda, die wordt beschouwd als de grondlegger van het onderzoek naar emotie, beschreef emoties in zijn boek “The Emotions” als “behartiger van belangen van een persoon. Niet als irrationele, maar als functionele krachten.” Hij legt in dit boek uit dat emoties leiden tot expressief gedrag, dat veelal gericht is op het in standhouden van de relatie met anderen of om het gedrag van anderen te beïnvloeden. Hij benadrukt het functionele van die uiting. 

Een voorbeeld. De uitdrukking van walging (stel je die maar eens voor) zorgt voor vermindering van zintuiglijk contact met onsmakelijke stoffen in de mond en zo mogelijk voor uitstoting. Behoefte (iets smakelijks eten) leidt in de situatie dat je iets onsmakelijks eet dus naar een emotie (walging) en tot mogelijk bijpassend gedrag (uitspugen). Nog een voorbeeld uit zijn boek. De expressie ‘vastberadenheid’ geeft je door je behoefte aan bijvoorbeeld veiligheid de mogelijkheid om tot actie over te gaan door het mobiliseren van je spierkracht. Dat geldt ook voor emotie uitingen zoals stampvoeten dat opvallende gelijkenis vertoont met bluf- en dreiggedrag bij dieren. Het zijn daar intimiderende vormen van machtsvertoon, een roep naar aandacht. Tot slot verdriet als voorbeeld. De uiterlijke kenmerken van het stille, passieve verdriet zijn bijvoorbeeld de afgezakte mondhoeken door verlaagde spierspanning, de passiviteit en de neergeslagen ogen het resultaat van gebrek aan activiteit en, meer in het bijzonder, gebrek aan belangstelling. Even niks meer kunnen dus.

Intensiteit van emoties

Tot zo ver het nut van emoties uitgelegd. En hoe komt het dat er in heftige periodes zoals deze zo veel emoties tegelijk zijn? Ook dat heeft volgens Nico Frijda te maken met de belangen achter de emoties en het gedrag. Hij noemt daarbij een aantal factoren die de intensiteit van de emotie beïnvloeden wanneer zich een potentieel emotionele gebeurtenis voordoet.

De ernst van de gebeurtenis (en daarmee de grootte van de impact) heeft invloed op de intensiteit van je emotie en de nabijheid in plaats of tijd van de gebeurtenis. Is de Coronacrisis ernstig, gebeurt het nu en in je nabijheid? Drie keer ja zou ik zeggen. Daarnaast tellen onzekerheid en beheersbaarheid mee. Heb jij invloed, kun jij dit alles beheersen? Tot op zekere hoogte misschien wel, op jouw eigen directe omgeving, maar hoe zit dat op een groter niveau? Onbeheersbaarheid verergert wat er al is en passief moeten afwachten hoe nare gebeurtenissen zich ontwikkelen kan ondraaglijk zijn. Ook gedachten en associaties tellen mee. Als je je levendig kunt voorstellen wat er zou kunnen gebeuren, kunnen emoties versterken. Zo blijkt uit onderzoek dat prestatieverslechtering bij examenvrees voornamelijk veroorzaakt wordt door de zorgelijke gedachten rondom dat examen. Dat geldt overigens twee kanten op, dus zowel bij doemdenken (verdrietige emoties worden dan erger) als het bedenken van nieuwe kansen waarin juist een positieve emotie intenser wordt. Tot slot zijn ook de toestand van de persoon met emotie van belang voor de intensiteit van de emotie en of er meerdere gebeurtenissen opeenvolgend spelen. Persoonlijke aspecten dus.

Dus realiseer je dat je niet de enige bent met al die emoties in onzekere tijden maar dat ze ook nog eens heel erg logisch zijn. Ze hebben een functie. En als je er over wilt sparren, laat me weten. E-coachen, online contact en bellen kan gewoon (blij!)

Je bent eigenaar en directeur van een succesvolle onderneming. Door het runnen van je bedrijf ben je regelmatig op pad. In de dagelijkse gang van zaken word je ondersteund door een aantal professionals in je managementteam. Je houdt van je werk, hebt er plezier in maar bent zeer ontevreden over hoe dingen lopen rondom problemen met personeel. De problemen zijn niet het issue maar wel hoe je er soms mee dealt. Je blijft te lang lopen met wat er speelt, ligt er wakker van en kan kwaad worden als de zaken uit de hand lopen.

Als je als ervaren “High Professional “een heldere visie hebt, verwacht je dat anderen daar makkelijk in mee gaan. Als dat niet lukt, snap je het gewoon niet. Ze lijken er geen zin in te hebben, maar waarom? Je hebt het druk, wilt naar dat next level en hebt er eigenlijk geen tijd voor. Niets doen lijkt geen optie want dat voelt als achteruitgang. Wat dan wel?

Als medewerkers gedrag vertonen dat niet is wat jij wilt, dan heb je al snel de neiging om te denken dat anderen niet willen. Soms is het echter belangrijk om eens stil te staan bij dat gedrag. Kan er ook een andere reden onder liggen? Jij als snelle denker, zoals veel directeuren, weet precies waar je heen wilt en je kent jouw motivatie. Maar hoe zit dat voor anderen? Dit vraagt om een pas op de plaats. Niet om te vertragen. Maar om weer te versnellen.

 

 

“Eigenlijk ben ik altijd diegene die andermans problemen oplost. Als iemand een afspraak niet is nagekomen. Dat is zo ontstaan op de lagere school en ik weet niet hoe er mee te stoppen…”

De tweedejaars studente kijkt me met een vragende blik aan terwijl ze op haar stoel zit te wiebelen. We zijn een oefening aan het nabespreken in een training rondom samenwerken. In de oefening gingen de studenten twee aan twee aan de slag met een situatie waarin ze leren hun ‘punt te maken’. En dat tegenover die ene mede-student die voor de zoveelste keer een afspraak niet nakwam in een project. Maar hoe doe je dat? Hoe zorg je dat je boodschap overkomt zonder dat er daarna gedoe is? Deze studente kiest er voor om haar punt niet te maken en daardoor in ieder geval ‘dat gedoe’ te voorkomen. En dat begrijp ik best.

Korte termijn voordeel 

Op het eerste gezicht lijken er voordelen te zitten aan het ‘niet-maken-van-je-punt’. Omdat je misschien een conflict vermijdt en tenminste geen kritiek terug krijgt. Eerlijk zijn over ontevredenheid is spannend want we willen niet kwetsen. We zijn soms nog eerder geneigd onszelf te beschuldigen dan de ander op iets aan te spreken. En daarbij spoken er allerlei gedachten door ons hoofd:

• Heb ik het wel goed gezien?
• Is het ‘normaal’ dat ik me hieraan erger?
• Mág ik hier wel iets van zeggen?
• Wat wil ik er eigenlijk mee bereiken?
• Hoe zeg ik het en kunnen we daarna nog samenwerken?

Dit resulteert tot vaak tot een ‘Joh maakt niet uit!’ van jouw kant en je lost het zelf wel op.

Lange termijn last

Deze oplossing blijkt echter op de lange termijn niet te werken. Enerzijds omdat je jezelf blijft ergeren (ik wil er wel wat van zeggen maar ik durf niet) en aan de andere kant omdat de ander geen verantwoordelijkheid pakt en geen kans krijgt om zich te verbeteren. Wat dan wel? Eerlijk en duidelijk zijn. Gun het je zelf. En gun het de ander om inzicht te krijgen in zijn of haar gedrag. Zodat je samen in gesprek komt. Dan start de samenwerking past echt.

Terug naar de studente. Ze doet die avond enorm haar best. Wordt aangemoedigd door de anderen en ziet ook in dat het zo niet langer voor haar werkt. Ze wil veranderen. En ik denk maar een ding: wat had ik het jou gegund al eerder te leren je punt te maken. Tijdens de basisschool bijvoorbeeld.